١٠مین دیداری زانایان کە لە لایەن إتحاد العلماء ڕێکخرابوو لە دیاربەکر بەڕێوەچوو.

إتحاد العلماء کە هەموو ساڵێک بەرنامەی دیداری زانایان ڕێکدەخات ئەمساڵ بە تەوەری "هەوڵە هێرشە ئایدۆلۆژییەکان بۆ سەر بەها ئیسلامییەکانمان" بەرنامەکەی لە دیاربەکر ڕێکخست.

بەرنامەکە بە بەشداری ژمارەیەکی زۆر کەسایەتی سیاسی، زانا و ئەکادەمی لە بەرەواری ١١-١٢ی ئۆکتۆبەر لە هۆلی مزگەوتی سەلاحەدین ئەیوبی لە دیاربەکر بەڕێوەچوو.

زەکەریا یاپجیئۆغلو سەرۆکی گشتی هودا پار، فەوزی بەرهوم وتەبێژی حەماس، سامی ئەبو زوهری یەکێک لە بەڕێوبەرانی حەماس، دکتۆر نەواف تەکروری سەرۆکی یەکێتی زانایانی فەلەستین و ژمارەیەکی زۆر مامۆستا و زانای دیکە لە کوردستان، تورکیا، ئێران، عێراق، سوریا، تورکستانی ڕۆژهەڵات، مۆریتانیا و ژمارەیەکی زۆر وڵاتی دیکە بەشداریان لە بەرنامەکە کرد.

لە سەرەتا وتارەکانی سڵاودانەوە پێشکەش کرا و دواتر ٣ دانیشتن بەڕێوەچوو.

بەرنامەکە بە خوێندنی قورئانی کەریم لە لایەن مامۆستا رفعەت ئابلای دەستیپێکرد و دواتر وتاری دەستپێکی بەرنامەکە لە لایەن مەلا عبدالرحمان ئۆزەکینچی جێگری سەرۆکی گشتی إتحاد العلماء پێشکەش کرا.

دواتر دکتۆر محەمەد ڕەشاد بە نوێنەرایەتی ئەنجومەنی بناغە سوننەکانی کوردستانی عێراق و صانع الله فەراهمەند باڵیۆزی ئیمارەتی ئیسلامی ئەفغانستان لە ئەنقەرە وتاری بەخێرهاتنیان پێشکەش کرد.

هەروەها زەکەریا یاپجیئۆغلو سەرۆکی گشتی هودا پار وتارێکی بەخێرهاتنی پێشکەش کرد و ڕایگەیاند کە بەئاگابوونەوە و چاکبوونەوەیەکی نوێ تەنها کاتێک مومکین دەبێت کە زانایان و پیاوانی ئایینی پێکەوە بە ئاراستەیەکی دروستدا کاربکەن و دواتر لەبارەی پرسی کورد وتی، "پرسی کورد بابەتی ماف و یاسایە. برایەتیمان کە لەبەر ئەوەی چوارچێوە یاساییەکەی دانەنراوە، بەدی نەهاتووە، زیانی پێگەیشتووە. بناغەی ئەم برایەتییە هەزار ساڵەیە، باوەڕی هاوبەشمانە. ئەم بناغەیە تۆکمەیە، بەردەوامی ئەم برایەتییە بەندە بەوەوە. گەڕان بەدوای چارەسەر لە شوێنێکی تردا دەبێتە هۆی بەفیڕۆدانی کات و بنبەست. دەرئەنجامی ئەم پرسە چارەسەرنەکراوە، ناوچەیەکی نائارامە کە بەرەوڕووی دەستێوەردانی ئیمپریالیزم و نەوەی بەفیڕۆچوو و داڕمانی ئابوورییە."

دواتر فەوزی بەرهوم وتەبێژی حەماس وتارێکی پێشکەش کرد و جەختی لەوە کرد کە رژێمی داگیرکەر شکەستی خواردووە و خەڵکی غەززە و بەرخۆدان سەرکەوتنی بەدەستهێناوە.

بەرهوم وتی، "دڵمان دوای ئەم شکستەی جولەکەکان ئارام بووەتەوە. زەلیلکردنی ئەوان، زەلیلکردنی بایدن و ترامپ و سوپاکانیان، ئاسوودەیی بۆ دڵمان هێناوە. فڕۆکە و تانک و سەرباز و هاوکارەکانیان نەیانتوانیوە ڕۆحی موجاهیدەکانی ئەوێ و خەڵکی غەززە شێدار بکەن. سەلاحەدین ئەیوبی لەم ناوچەیەوە بەڕێکەوت و مزگەوتی ئەقسای فەتح کرد. ان شاء اللە مزگەوتی ئەقسا بە دەستی ئێوە فەتح دەکرێت، بە دەستی موجاهیدەکانی ئەوێ. مزگەوتی ئەقسا ان شاء اللە، ئەم نەوانەی لێک نزیک کردووەتەوە، مەودای پردێکی پڕ لە یەکتر کردووە و هەنگاوێکی بەرچاوە کە بۆ ئازادی فەلەستین لەبیر دەکرێت. ان شاء اللە بەم زووانە ئەمە ڕوودەدات. ڕەحمەتی خودا و سەلامی خوای گەورەتان لێ بێت. بانگێشتتان دەکەم بۆ ڕێکخستنی ١١مین دیداری زانایان لە فەلەستین. إن شاء الله بە بێ بوونی داگیرکاری و جوولەکەکان ١١مین دیداری زانایان لەوێ ڕێکدەخەین."

دانیشتنی یەکەم

دانیشتنی یەکەم بە بەڕێوبەرایەتی دکتۆر حوسێن سوودان بەڕێوەچوو.

دکتۆر نەواف تەکروری سەرۆکی یەکێتی زانایانی فەلەستین لە دانیشتنی یەکەم وتارێک بە تەوەری "جیهادی بە ماڵ لە تۆفانی ئەقسادا" پێشکەش کرد.

تەکروری جەختی لەوە کرد کە پێش لە جیهاد بە گیان جیهاد بە ماڵ دێت و ئەگەر مسوڵمانەکان ماڵەکانیان نەبەخشن موجاهیدەکان و جیهاد لاواز دەبێت.

دواتر نووسەر و لێکۆلینەر محەمەد گۆکتاش وتارێک بە سەرناوی "ئەو زیانانەی کە کۆمەڵگەی عەلمانی کەمالییەکان و پڕۆژەی کۆمەڵگەی کۆمەڵایەتیی ئاپۆیستەکان بە پێکهاتەی بنەماڵەکەمان گەیاندووە" پێشکەش کرد و ڕایگەیاند کە ئەوە نیعمەتێکە لەلایەن خودای گەورەوە بۆ موسڵمانان کە دراوسێ بن لەگەڵ کەسانێک کە "بەلاڕێداچوون"، ئاماژەی بەوەشکرد، "ئیسلامی باش و ڕەوشت و جیهاد و دڵسۆزی و وەفاداری پێشکەش بکە؛ دەبینیت کە ئەوان لەسەر خۆیان تەسلیم دەبن."

دکتۆر عبد اللطیف یاسین وتارێک لە بارەی "هەڵوەشاندنەوەی ئەخلاقی لای گەنجان لە نێوان ئیستغلالکردنی پرسی کورد و پڕۆژەی عەلمانیکردنی کورد؛ ڕۆڵ و بەرپرسیارێتی زانایان" پێشکەش کرد. یاسین جەختی لە بەرپرسیارێتی زانایان کردەوە و جەختی لە پێویستی پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا ئیسلامییەکان کردەوە کە ناوەڕۆکی کوالیتی بەرهەم بهێنن.

دانیشتنی دووەم

لە دانیشتنی دووەمدا بە سەرپەرشتی پڕۆفیسۆر دکتۆر نورالله کورت بەڕێوەچوو، پڕۆفیسۆر دکتۆر خەلیل چیچەک وتارێکی پێشکەش کرد بەناونیشانی "ڕۆڵی ژن و پیاو لە کورد لە بواری مێژوو و ڕۆشنبیری و هەوڵەکانی گۆڕینی بۆ 'کۆمەڵگەیەکی باڵادەستی ژنان."

چیچەک وتی، "گەلی کورد دوای وەرگرتنی ئیسلام، بە شوناسێکی تەواو ئیسلامی لە قاڵب درا، بەگوێرەی فێرکارییە بەرزەکانی کارەکتەری ئینسانی و ئەخلاقی، چ بە تاک و چ بە کۆمەڵ- پیاو، ژن و گەنج، دەژیا. کاریگەری پەکەکە بەتایبەتی، لە ڕادەبەدەر وێرانکەر بووە لەسەر کوردەکانی تورکیا و سوریا. ئەم ڕێکخراوە لە هەندێ ناوچەدا شوناسی ئیسلامی سڕیوەتەوە و لەناوبردووە و بیروڕای چەپ و مولحیدی بڵاوکردووەتەوە. هاوکاری نێوان ئایدۆلۆژیای چەپگەرای مولحیدی پەکەکە و عەقڵی عەلمانی کەمالیستی، توێژێکی دانیشتوانی کورد و بەتایبەت گەنجانی تەمەن قوتابخانەی لە ئایین دوور خستووەتەوە."

دواتر مامۆستا عیماد گوانی لە هەرێمی کوردستانەوە وتارێکی پێشکەش کرد و سەرنجی بۆ ئەو ڕەوت و پڕۆژە ژەهراویانەی کە ڕووبەڕووی ئومەت بووەتەوە ڕاکێشا.

ناوبراو وتی، "کافرەکان بە هەموو ئامرازێک کە لەبەردەستیاندا بوو هێرشیان کردە سەر موسڵمانان و کوردان. سەرەتا دەستیان کرد بە چاندنی تۆوی دابەشبوون لەناو کۆمەڵگای کوردیدا. بێگومان ئەمانە وەک سیناریۆیەک بوون کە لە پشت پەردەوە نووسراون و تەنانەت لەم پرۆسەیەدا کوردیان وەکو زیادە بەکارهێناوە. بێگومان دواتر گرووپە چەپ و مارکسیست و ماوییەکانی چەپ و گروپە عەلمانیەکان و تاکەکانی ڕاکێشراو بۆ سەرمایەداریش بە فێڵبازانە هاتنە ناو کۆمەڵگەی کوردەوە. ئەم شەپۆلانە بوونە هۆی جیهانگیری و مۆدێرنیزاسیۆن و دواجاریش دەرئەنجامە جۆراوجۆرەکانی تر. ئامانجیان ڕوون بوو: بە عەلمانیکردنی کۆمەڵگەی کوردی لە سەرەوە بۆ خوارەوە و دەرزی لێدانی بیرۆکەی خورافەیی بۆی."

محەممەد شاکر توێژەر و نووسەر، پێشکەشکردنێکی لە ژێر ناوی "کاریگەری نەرێنی و زیانەکانی ناسیۆنالیزمی نەرێنی لەسەر گەلی کورد، لەسەر بنەمای ناسیۆنالیزمی ئەرێنی و نەرێنی" پێشکەش کرد.

شاکر بە هێنانەوەی نموونە لە ئایەت و فەرموودەکان و گەیاندنی دیدگای سەعید نورسی سەبارەت بە ناسیۆنالیزم، ئەو کاریگەرییە نەرێنی و زیانانەی کە ناسیۆنالیزمی نەرێنی بەسەر گەلی کورددا گەیاندووە، ڕوونکردەوە.

ناوبراو وتی، "ناسیونالیزمی کوردی وەک ئامرازێک لە هەوڵەکانی پچڕاندنی یەکڕیزی ئومەت بەکارهێنراوە. بە دانانی برایەتی ئیسلامی لە ناوەنددا، خەڵکی لە بەها سەرەکییەکانی خۆیان دوورخستۆتەوە."

لە کۆتایی دانیشتنی دووەمدا، پڕۆفیسۆر دکتۆر وەجهی سۆنمەز وتارێکی پێشکەش کرد بە ناوی "پاراستنی خێزان لە بەرامبەر پڕۆژە تێکدەرەکان، بەرپرسیارێتیەکەی و ئەو ڕۆڵانەی کە دەتوانێت بیگێڕێت."

دوای کۆتایی هاتنی دانیشتنەکان، بەشێک لە بەشداربووان بە کورتی بۆچوونی خۆیان لە بەشی گفتوگۆدا خستەڕوو.

ڕۆژی دووەم

١٠مین دیداری زانایان بەردەوام بوو بە دانیشتنی سێیەم کە بەیانی ١٢ی ئۆکتۆبەر بەڕێوەچوو.

پێش دانیشتنەکە، سامی ئەبو زوهری، یەکێک لە سەرکردەکانی حەماس، وتارێکی دەستپێکی پێشکەش کرد.

 ئەبو زوهری بە ئاماژەدان بە سەرکەوتن لە غەززە وتی، "قۆناغی یەکەمی ئەم ڕێککەوتنە کە ئەمڕۆ هەیە پەیوەندی بە ڕاگرتنی شەڕەوە هەیە. بریتییە لە ئازادکردنی زیندانییەکان و کشانەوەی وردە وردەی ئیسرائیل لە غەززە و هاتنە ناوەوەی یارمەتییە مرۆییەکان. خەڵکی غەززە هەندێک نیگەرانییان لەم ڕێککەوتنە هەیە. ئایا ئیسرائیل خیانەتی لێدەکات؟ بەڵام ئێمە ئەمە دەڵێین: بە متمانەیەکی زۆرەوە ئەرکەکانمان جێبەجێ دەکەین. ئێمە بە دڵنیاییەوە دەزانین کە خودای گەورە ئەو کەسەیە کە هەموو کاروباری گەردوون دیاری دەکات. هەرچییەک بکەن، هەر فێڵێک دابڕێژن، خودای گەورە باشترین فریودەرەکانە.

ئەو باجە زۆرەی لێرەدا دەدرێت، مژدەی ئازادییە. ئێمە لەسەر ڕێگاکەمان بەردەوامین. بێگومان باجی ئەم وێرانکاری و جینۆسایدە گەورەیە لەوەش قورستر دەبێت. بەڵام ئێمە لێرەین بیر لەو ئامانجانە دەکەینەوە کە بەرەو سەرکەوتنمان دەبەن. ئوممەت بەهێز دەکات و تەنانەت هۆشیاری لەسەر فەلەستین لە سەرانسەری جیهاندا بەرز دەکاتەوە. بە هەمان شێوە هەموو جیهان دەبینن کە ئیسرائیل سەرچاوەی ناتەبایی و دوژمنی مرۆڤایەتییە. بۆیە ئێستا جیهان لە گۆڕاندایە و غەززە پێشەنگی ئەم گۆڕانکاریانە."

عەبدوڵڵا زیندانی زانای یەمەنی و ئەحمەد شانقتنی زانای مۆریتانی وتاری بەخێرهاتنیان پێشکەش کرد و جەختیان لەسەر پێویستی بەهێزکردنی بیروباوەڕی موسڵمانان لە بەرامبەر ڕەوتی کوفر لە نێو گەنجان و پێویستی ڕوونکردنەوەی ئامانجی دروستکردنیان بە حیکمەت کردەوە.

دواتر جەلال جەلال زادە، پەرلەمانتاری پێشووی ئێران، لە وتارەکەیدا، خزمەت و سوودەکانی کورد بۆ ئیسلام بە درێژایی مێژووی ئیسلامی گێڕایەوە.

دانیشتنی سێیەم

دوای وتارەکانی بەخێرهاتن، دانیشتنی سێیەم بە سەرپەرشتی پارێزەر عەلی ئەنوەر بەڕێوەچوو.

دوکتور عەلی قرائەتی لە کوردستانی ئێرانەوە پێشکەشکاری خۆی لە سەر "هەڵسەنگاندنێک بۆ یەکسانی جێندەری لە چوارچێوەی بنەما ئیسلامییەکان و کۆمەڵناسی کوردی" پێشکەش کرد.

دوکتور عەلی قرائەتی باسی لەوە کرد کە پرسی "یەکسانی نێوان ژن و پیاو" بابەتێکی ئەوپەڕی هەستیار و قووڵە لە شەریعەتی ئیسلامیدا، ئاماژەی بەوەشکرد، "لەبەرئەوەی شەریعەتی ئیسلامی لەسەر بنەمای دادپەروەری دامەزراوە، یەکسانی پەیوەستە بە جەوهەر و بەها و سروشتی مرۆڤەکانەوە. خودای گەورە مرۆڤی لەسەر بنەمای کۆمەڵە تایبەتمەندییەکی دیاریکراو دروستکردووە. بۆیە چەمکی یەکسانی لە ئیسلامدا وا نییە."

دواتر نووسەر و لێکۆلینەر ئۆزکان یامان پێشکەشکردنێکی پێشکەش کرد بەناونیشانی "شوێنی بنەماڵە لە کۆمەڵگای ئێمەدا، بە ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی و بەهاکەی لە ئیسلامدا، و ئەو مەترسیانەی ئەمڕۆ ڕووبەڕووی دەبێتەوە (هەوڵدان بۆ وەرین و لەناوبردنی لە ڕێگەی چەمکەکانی بنەماڵە و نامووسەەوە)".

یامان جەختی لەوە کردەوە کە قورئان تاکە سەرچاوە و یەک فیکر و یەک سیستەمە کە ناتەبایی و دژایەتییەکی تێدا نییە و ڕایگەیاند کە سەرچاوەکانی دەستووری وڵاتان لەمڕۆدا قسەی فەیلەسوفە دژبەیەکەکانن.

دکتۆر مازین شێخانی لە کوردستانی سوریاوە باسی لە "زیانەکانی بەکارهێنانی نائاگایی ئینتەرنێت و سۆشیال میدیا بۆ خێزان و گەنجان و خۆپارێزی پێویست" کرد.

شێخانی جەختی لەوە کردەوە کە موسڵمانان دەبێت گۆڕانکارییەکی کولتووری لە بەرامبەر زیانەکانی ئینتەرنێت و سۆشیال میدیادا ئەنجام بدەن و ئەوەش لە مزگەوت و ماڵەکاندا ئەنجام بدرێت.

شێخانی ئاماژەی بەوەدا کە سۆشیال میدیا دەتوانێت هەندێک سوودی هەبێت و هەروەها زیانیشی هەبێت، ئاماژەی بەوەشکرد کە نموونەیەکیان لەوە بینیوە لە ڕاپۆرتکردنی جینۆسایدی غەززە بۆ جیهان.

شێخانی ڕایگەیاند، "بۆیە دەبێت ئەم سۆشیال میدیایە وەک وەشانی خۆمان لە ئیسلام دابڕێژین. بۆ بەدەستهێنانی ئەم ماف و سوودە داواکراوە، پێویستە بە شێوەیەک ئامێری پێبکەین کە بتوانین سوودەکانی بچنینەوە".

هەروەها یەحیا ئۆگەر پێشکەشکردنی خۆی لەسەر "ناتەواوی لە بەرەنگاربوونەوەی ئالوودەبوون بە ماددە هۆشبەرەکان ئەو زیانانەی کە دەیگەیەنێت" پێشکەش کرد.

ناوبراو وتی، "مەرجی ئیمانمانە کە داوا لە حکومەتەکان بکەین کە ڕێوشوێنی خۆپارێزی بگرنەبەر و ڕێسای یاسایی لەم ڕووەوە دەربکەن. هەروەها یەحیا ئۆگەر پێشکەشکاری کۆتایی لەسەر "ناتەواوی بەرەنگاربوونەوەی ئالوودەبوون بە ماددە هۆشبەرەکان و ماددە هۆشبەرەکان و ئەو زیانانەی کە دەیگەیەنێت" پێشکەش کرد. ئیسرائیل یان چاوی لە بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان لە ناوچە عەرەبییەکان دادەخات یان ڕاستەوخۆ خەریکی بازرگانیکردنە. چونکە گەنجێک کە ئالوودەی ماددە هۆشبەرەکان بێت، هاوڕێکانی و دۆزی خۆی و وڵاتەکەی و ئیمانەکەی دەفرۆشێت. کاتێک ئەو ئارەزووە، کاتێک جەستە ئارەزووی ئەو مادەیە دەکات، مرۆڤەکان دەتوانن هەم ئیمانەکەیان و هەم دۆزی خۆیان پەراوێز بخەن.

دواتر مەلا عبدالقدوس یالچن یاریدەدەری سەرۆکی گشتی إتحاد العلماء وتارێکی سوپاسگوزاری پێشکەش کرد و بەرنامەکە بە بڵاوکردنەوەی بەیاننامەی کۆتایی کۆتایی هات.(İLKHA)